چالش‌های احیای سهم و جایگاه ایران در بازارهای نفتی

نقد دولت: الهام صادقی/ اگر چه باید گفت کشورمان توانسته است بعد از تحریم ها که حضورش را در بازار جهانی نفت به چالش کشاند، به تدریج دوباره به این بازار باز گردد، اما نباید از یاد برد که در این مسیر چالش هایی نیز پیش رو داشت، مواردی که همچنان تا حدی باقی است.
این در حالی بوده که رقبا نیز در این دوران دست روی دست نگذاشتند و تلاش کردند تا بیشترین بهره را از شرایط رخ داده ببرند. به طور مثال می توان به موضوع جایگزینی نفت ابوظبی و سعودی در بزرگترین پالایشگاه‌ های دنیا در هند و کره اشاره کرد که از مشتریان نفت ایران بودند. آنچه که حسین حسین ‌زاده، رییس کمیته نفت کمیسیون انرژی مجلس هم از آن سخن گفته است.
از سوی دیگر اما ایران در کنار رکود اقتصادی که اکنون تعداد قابل توجهی از کشورهای جهان به دلایل متعدد از جمله پاندمی کرونا با آن درگیر هستند، همانطور که اشاره شد با معضل دیگری به نام تحریم نیز دست و پنجه نرم می کند، بحثی که موجب می شود تا نتواند به مثابه کشوری در شرایط عادی تبادلات تجاری خود را با دیگر کشورها پیش ببرد و اقدام به فروش نفت کند.
آنگونه که برآوردها نشان داده است، تحریم ها از اواخر سال 2018،  کاهشی سریع را در صادرات نفت کشورمان به کشورهای هند، چین، ژاپن و کره جنوبی به همراه داشت. علاوه براین روند نزولی تولید از سوی تولیدکنندگان اوپک پلاس هم سبب شد تا عرضه نفت خام ترش خاورمیانه در آسیا به میزان قابل توجهی کاهش یابد. این در حالی بوده که باید گفت آسیا حدود نیمی از نفت خام مورد نیازش را از غرب آسیا وارد می کند.
با این وجود اما محمد خطیبی، کارشناس حوزه انرژی تاکید کرده است، راه های دیگری وجود دارد که ایران قادر باشد در این شرایط هم صادرات نفت داشته باشد.

قدرت چانه‌ زنی با صادرات نفت از پایانه های جدید
همچنین واقعیت این است که به طور قطع در بازاریابی جدید متولیان امر باید از شیوه های قوی تری در چانه ‌زنی بهره ببرند. این در حالی بوده که با صادرات نفت ایران از آب ‌های دریای عمان و پایانه جدید صادراتی می توان گفت؛ قدرت چانه‌ زنی کشورمان در این بازار نیز افزایش خواهد یافت.
البته نباید فراموش کرد، سایر کشورهایی که در حاشیه خلیج فارس قرار دارند سال هاست، سعی دارند تا پایانه‌ های صادرات نفت در خارج از خلیج فارس ایجاد کنند، با این وجود پایانه جدید صادرات نفت کشورمان، نزدیک ترین پایانه به بازارهای مهم جهان از جمله چین و هند است.
ضمن اینکه باید به یاد داشت که در سال های اخیر آمریکا  میزان صادرات نفت خود از اعضای اوپک به خصوص کشورهای خاورمیانه را به شدت کاهش داده است. آنچه که موجب شده تا بازارهای اصلی مربوط به نفت خاورمیانه در آسیا تمرکز یابد. به این ترتیب نزدیک ‌بودن پایانه مذکور به بازارهای بزرگ وارد کننده طلای سیاه در دنیا به طور قطع اهمیت ویژه ‌ای خواهد داشت.
علاوه براین احداث و بهره برداری از خط لوله انتقال نفت با خط لوله هزار کیلومتری از گوره به جاسک به جهت امنیت انرژی بحثی ضروری به شمار می رود، آنچه که مسیر حمل و بارگیری نفت کشورمان توسط نفتکش ‌های پهن پیکر را یک هزار کیلومتر کوتاه کرده و ضمن تمرکززادیی از پایانه‌ های صادراتی و کاهش ریسک ژئوپولیتیک صادرات نفت برای کشورمان از تنگه هرمز، هزینه‌های حمل را نیز کاهش می دهد که خود موضوعی قابل توجه در حوزه صادرات نفت است.

استفاده از ظرفیت بخش خصوصی
در این مقوله اما جواد اوجی، وزیر نفت معتقد است؛ استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در فروش نفت هم در این زمینه اثرگذار خواهد بود. البته وی این راهکار را پیش از دریافت رای اعتماد به عنوان برنامه های اجرایی خود در چهار سال پیش رو مطرح کرده بود و امید می رود با تحقق آن در این زمینه گامی جدی و موثر برداشته شود.
وی این اطمینان خاطر را داده است که با بهره گرفتن از توانمندی های نیروهای متخصص توانمند و استفاده از توان همه نیروهای خدوم کشور درکنار اتخاذ رویکرد فعال برای دور زدن تحریم ‌ها اقدامات قابل توجه و ارزنده ای برای فروش نفت اجرایی خواهد شد. علاوه براین کمک گرفتن از ظرفیت تمامی دستگاه‌های اجرایی و همانطور که اشاره شد، بخش خصوصی در فروش نفت موارد دیگری است که وی قول اجرایی شدن آن را داده است.

خبر خوش نفتی
در این میان اما خبر خوب این است که تولید نفت خام کشورما طبق گزارش اوپک البته در ماه آوریل به عبارتی فروردین ‌ماه و اردیبهشت ‌ماه، به دو میلیون و ۳۹۳ هزار بشکه رسیده که حکایت از افزایش 73 هزار بشکه ای دارد. آنچه که موجب شده تا ایران در میزان فروش نفت کویت را پشت سر گذارد و در جایگاه چهارمین تولید کننده نفت اوپک جای گیرد.
در این فهرست البته در ماه مه؛ عربستان با تولید روزانه هشت میلیون و ۱۳۲ هزار بشکه در صدر قرار دارد.
علاوه براین جدیدترین اطلاعات منتشر شده نشان داده است؛ ارزش صادرات نفت عربستان در ماه ژوئن نسبت به مدت مشابه سال قبل 123 درصد معادل 16 میلیارد و 400 میلیون دلار بیشتر شده است.  
پس از عربستان نیز عراق با سه میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در روز، همچنین امارات با تولید روزانه دو میلیون و ۶۱۴ هزار بشکه در جایگاه های بعدی و بالاتر از کشورمان قرار دارند.
با این وجود ولی در کنار تمامی سیاست گذاری ها برای افزایش دوباره سهم ایران از بازار نفت جهانی نباید از یاد برد، در صورت نبود مدیریت و عرضه ضعیف از سوی کشورهای صادر کننده نفت در بازار باز هم تقاضا در زمینه نفت روند نزولی در بها را تجربه خواهد کرد. بحثی که خطیبی با توجه به آن تاکید دارد، بهترین راه برای ممانعت از این امر تداوم مدیریت عرضه و کاهش تولید تا پایان سال از سوی صادرکنندگان خواهد بود.

اثرگذاری سیاست های ویژه از سوی برخی کشورها بر بازار
از سوی دیگر باید به یاد داشت که به طور قطع بالا رفتن ذخایر نفتی آمریکا، نیز عاملی بوده که می تواند موجب کاهش بهای نفت در بازارهای جهانی و به تبع آن درآمد نفتی کشورمان شود، زیرا آنگونه که جدیدترین آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می دهد، ذخایر نفت این کشور به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است.
ولی این همه ماجرا نیست، زیرا خبرها گویای این مطلب است که چین نیز سعی دارد در راستای پایین آوردن قیمت نفت در بازار جهانی به سراغ برداشت از ذخایر استراتژیک نفت برود. بنابراین اکنون پالایشگاه ‌های این کشور به جای خرید از بازار جهانی سیاست برداشت از ذخایر مذکور را مدنظر قرار داده اند.
در این زمینه هند هم قصد دارد تا نیمی از ذخایر استراتژیک نفتی اش را با هدف جذب سرمایه‌گذاران خصوصی و بالا بردن حجم ظرفیت ذخیره سازی به بازار عرضه کند.
نکته قابل توجه این بوده که پیش تر هم دولت هند اعتراض خود را  در خصوص بالا بودن بهای نفت به اوپک اعلام کرده بود، حتی در این زمینه مشاجره لفظی هم میان وزرای نفت هند و عربستان صورت گرفت که البته این امر به بازه زمانی پیش از شیوع کرونا باز می گردد، اما به طور قطع شرایط مذکور در اتخاذ سیاست های نفتی از سوی کشور مورد نظر اثرگذار بوده است.
در کنار این مباحث اما نصرت‌الله سیفی، مدیرعامل شرکت توسعه انرژی نفت و گاز لاوان معتقد است که منابع انسانی، تأمین منابع مالی همچنین همانطور که بارها گفته شده تحریم ‌ها چالش‌ های پیش ‌روی صنعت نفت هستند.

پیگیری احیای جایگاه ایران در اوپک 
در خاتمه این را هم باید عنوان کرد که به طور قطع دیپلماسی قوی و تنظیم روابط بین ‌الملل در حوزه نفت نیز بحث مهمی است که نباید از آن غافل ماند، آنچه اوجی هم در خصوص آن گفته است؛ این امر با کمک گرفتن از سازمان‌ ها و نهادهای بین ‌الملل منطقه‌ ای از جمله اوپک باید مدنظر قرار گیرد، همچنین با استفاده از ظرفیت مجمع کشورهای صادرکنندگان گاز برای حفظ و پس گرفتن سهم و جایگاه ایران در اوپک و بازارهای نفت را به‌طور جدی پیگیری می‌ شود.

در این میان باید البته پذیرفت که بازار بین ‌الملل نفت هر کشوری به طور قطع در راستای تحقق اهداف و منافع خود برنامه ریزی و اقدام می کند. بنابراین اینکه بازگشت ایران به این بازار، بسترساز کاهش تولید آنها شود نیز از نظرشان مقبول نخواهد افتاد.
زیرا که به طور قطع علاقه ای ندارند کشور دیگر موجب کاهش سهم آنها از بازار شود. براین اساس با توجه به برش سیاسی و اقتدار نفتی کشور ما باید در بازار بین‌ الملل نقش ‌آفرینی کند، زیرا که واقعیت این بوده که افزایش و یا کاهش تولید نفت تابعی از شرایط سیاسی هر کشوری است. موضوعی که کارشناسان نیز از آن سخن گفته اند. از نظر سیفی هم در چنین شرایطی، دیپلماسی انرژی قوی قادر است تا بسیاری از گره ‌های کور محدویت‌ های بین ‌المللی را باز کرده و به احیای جایگاه این صنعت در بازارهای جهانی و به خصوص تأمین منافع ملی  کشور کمک کند.
نکته ای مهم که شاید موجب شده تا وزیر نفت عنوان کند؛ تلاش بر گسترش همکاری با کشورهای همسایه و حاشیه خلیج ‌فارس، همچنین دریای خزر برای اکتشاف و تولید سرمایه‌ گذاری مشترک در میدان‌ های نفت و گاز خواهد بود. آنچه که به طور حتم می تواند موجب شود تا ایران بتواند به نوعی در این بازار سهم خود را گسترش دهد.