جای خالی فارغ التحصیلان دانشگاهی در طرح اشتغال روستایی/ استقبال ۸۷ درصدی دیپلمه ‌ها

نقد دولت: الهام صادقی/ قانون اشتغال پایدار روستایی و عشایری چهار سال قبل در مجلس تصویب و سپس آیین نامه آن  توسط هیات وزیران ابلاغ شد تا اجرایی به خود بگیرد.
طرحی که در آن اشتغال پایدار روستایی و عشایری مدنظر بود و ضمن اینکه کاهش نرخ بیکاری در مناطق کم برخوردار و محروم روستایی نیز در دستورکار قرار گرفت. برای اجرایی شدن آن با اذن مقام معظم رهبری، مقرر شد تا 1.5 میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی برداشت شود و براین اساس معادل ریالی رقم اشاره شده در اختیار موسسات عامل توزیع کننده تسهیلات قرار گیرد، تا به این طریق بانک های عامل از جمله کشاورزی، بانک توسعه تعاون، همچنین پست بانک و صندوق کار آفرینی امید بتواند در جهت تحقق اهداف مورد نظر در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند. 

تصویب و پیگیری 4496 طرح
این قانون و تصمیم گیری های مرتبط با آن در شرایطی مدنظر قرار گرفت که بیکاری و مهاجرت از روستاها بحثی بود که به تدریج موجب خالی شدن مناطق روستایی از نیروی کار جوان شده بود و باید هرچه زودتر برای آن راهکاری جدی اندیشیده می شد.
البته جدا از این امر، تدابیر دیگری مانند طرح روستای بدون بیکار نیز از سوی صندوق کار آفرینی امید در دستور کار قرار گرفت تا بتواند گره از مشکل اشتغال روستانشینان باز کند. اما اینکه این امر تا چه حد توانسته موجبات بازگشت جوانان به روستاها و رونق کسب و کارشان را رقم زند، پرسشی است که در پاسخ به آن می توان به سخنان رامین اسدی، مدیر پروژه سرمایه ‌گذاری طرح ‌های اشتغال فراگیر و روستایی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اشاره کرد که بیان کرده است؛ از فروردین ماه امسال تا پایان مرداد ماه رقمی در حدود دو هزار و 984 طرح مصوب و پیگیری شده است.
البته وی این را هم گفته از که در ادامه و از شهریورماه سال جاری تا کنون هم یکهزار و 512 طرح دیگر نیز روند مذکور را سپری کرده اند.

افزایش سهم اشتغال روستاییان
علاوه براین اواخر سال گذشته بود که  محمد امید، معاون وقت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری از کاهش 1.4 درصدی نرخ بیکاری روستایی و در کنار آن افزایش سهم اشتغال روستاییان خبر داد که طبق نظر وی از پنج درصد به ۳۰ درصد در همان سال رسیده بود.
آماری که موجب شد؛ اگر چه حدود پنج سال قبل کارشناسان نرخ مهاجرت ساکنان روستاها به شهرها را نگران کننده دانسته بودند، آنچه که اگرچه در برخی سال ‌ها کاهش بسیار اندکی را نیز به نمایش گذاشته بود، ولی همچنان دلنگرانی هایی که پیش تر به آنها اشاره شده بود را رقم می زد.
در ادامه و در سال 1399 سرانجام صحبت از مهاجرت معکوس به روستا ها به میان آمد و مهمتر از آن، اینکه برخی متولیان امر پیش ‌بینی ‌کردند که در سال ۱۴۰۰ مهاجرت از روستاها به شهرها متوقف شود.

یک نکته تامل برانگیز
با این وجود اما به رغم اینکه می توان به نوعی از آنچه که گفته شد اینگونه برداشت کرد؛ گام های موثری در زمینه رفع دغدغه درباره بیکاری روستانشینان برداشته شده است، اما در این میان نکته مهمی دیگری نیز وجود دارد که به آن توجه کرد.
نخست اینکه با استناد به صحبت های مدیر پروژه سرمایه ‌گذاری طرح‌ های اشتغال فراگیر و روستایی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی 87 درصد افرادی که از طرح مذکور استفاده کرده اند، دیپلمه بوده اند. براین اساس فارغ التحصیلان مقاطع تحصیلی بالاتر در مجموع 13 درصد از این طرح بهره مند شده اند. 
موضوعی که این سئوال را به ذهن متبادر می کند که هنوز هم چالش اشتغال حداقل برای افراد دارای تحصیلات بالاتر از دیپلم وجود دارد. افرادی که به طور قطع تصمیم اصلی برای آنها در چنین شرایطی می تواند نقل مکان به شهرها از جمله کلانشهرهای کشور باشد. 
این در حالی بوده که در یک نگاه اجمالی به آمارهای موجود در زمینه بیکاری افراد دارای تحصیلات دانشگاهی شاهد هستیم معضل مربوط شامل حال ساکنان شهرها و روستاها می شود.
به عبارتی با استناد به آمار و ارقام می توان اینگونه بیان کرد؛ در شرایطی که 10 سال قبل بیکاران دارای مدرک دانشگاهی سهم 31.3درصدی از کل بیکاران کشور را در بر می گرفت، رقم مذکور تا سال 1397 به 37.1درصدرسیده و یک سال بعد نیز رقم 41.6درصد را به نمایش گذاشت. همچنین در پایان سال اخیر هم این رقم به 38.8درصد رسیده است.
به این ترتیب می توان عنوان کرد؛ حدود 40 درصد اشخاص بیکار یا به دنبال کار، افرادی با تحصیلات دانشگاهی هستند که به طور قطع تعداد قابل توجهی نیز از این افراد جوانانی بوده که از روستاها به هزاران امید و آرزو وارد دانشگاه شده اند، تا ادامه تحصیل داده و بتواند به مشاغلی متناسب با تحصیلات خود دست یابند، اما در بسیاری از موارد یا ناچار به مهاجرت به شهرها بوده یا شغلی متناسب با رشته تحصیلی خود در زادگاهشان پیدا نخواهند کرد، آنچه که ضرورت دارد با دقت بیشتری بررسی و برای آن راهکاری قابل اجرا اندیشیده شود.
به هر حال باید گفت؛ در چهار سال گذشته منابع ریالی تسهیلات صندوق توسعه ملی برای ایجاد اشتغال در روستاها تخصیص شده است که در این بازه زمانی تعداد شاغلان مناطق روستایی از پنج میلیون و 935 هزار نفر در زمستان سال 1396 که زمان آغاز این طرح بوده است به پنج میلیون و 988 هزار نفر  در  زمستان دوسال قبل رسیده است. اما این عدد در زمستان سال گذشته نیز پنج میلیون و 845 هزار نفر را در بر می گرفته است. به‌ عبارتی می توان گفت که فارغ از آثار پاندمی بیماری کووید19، در دو سال اخیر عملیاتی شدن طرح اشتغالزایی در روستاها، تنها 54 هزار شغل یا به‌ عبارتی سالی 27 هزار شغل در روستا ایجاد شده است که البته این تعداد صرفا برای طرح اشتغالزایی دولت نیست و دیگر متولیانی داشته است. به طور نمونه می توان به نهادهای حمایتی از جمله کمیته امداد اشاره کرد. آنچه که در مجموع برخی آمارهای داده شد در این حوزه را میز به چالش می کشد.
به هر حال به نظر می رسد؛ فارغ التحصیلان دانشگاهی به دلایلی مانند؛ عدم داشتن مهارت مورد نیاز در مناطق روستایی، کافی نبودن زیر ساخت ‌های لازم و ... همچنان قادر به داشتن شغلی به نسبت مناسب در محل تولد خود نیستند و به ناچار راهی شهرها می شوند، هرچند که در شهرهای نیز چندان شغل مناسب با دانش و تحصیلات خود نمی یابند.