یادداشت//موازنه تهدید در روابط روسیه و آمریکا

پایگاه خبری تحلیلی نقد دولت-رامین آریان راد (کارشناس مسائل روسیه) : «پیمان استارت نو» در زمان ریاست‌جمهوری دیمیتری مدودف در روسیه و باراک اوباما در آمریکا منعقد شد، این پیمان 10 ساله که در سال 2011 به حالت اجرایی درآمد تا سال 2021 اعتبار دارد. هدف این پیمان کاهش زرادخانه هسته‌ای هر دو کشور بوده است. طبق این پیمان تعداد موشک های بالستیکی قاره‌پیمای هرکدام از دو طرف در زیردریایی‌ها و بمب افکن‌های سنگین نباید از 700 فروند بیشتر باشد. حداکثر تعداد کلاهک‌های هسته‌ای برای هر طرف 1550 تعیین شده است.

کارشکنی آمریکا در تمدید پیمان 
آنچه که اکنون افزایش تقابل آمریکا و روسیه در مسائل تسلیحات هسته‌ای را رقم زده است، اما اینکه چرا آمریکا حاضر به تمدید این پیمان از نشده است، موضوعی است که درباره آن باید گفت؛ کارشکنی آمریکا در تمدید پیمان یا ارائه شروط جدید در پیمان «استارت نو» را در سه سطح می‌توان تحلیل کرد؛ در سطح فردی، که مربوط به رهبران می شود، پیمان مذکور دستاورد رییس‌جمهور پیشین آمریکا، باراک اوباما بوده است. در واقع تحلیل در این سطح نشان می‌دهد که ترامپ علاقه‌ دارد به مانند توافق برجام این توافق را نیز لغو کند. 
در سطح دولت نیز به همین روال به همین شکل است. در این راستا باید گفت که راست‌گرایان افراطی مهمان کاخ‌سفید هستند و حکم ‌رانی می‌کنند. این راست‌گرایان معتقدند که نظام رژیم‌ها دست و پای آمریکا را بسته است. در نتیجه به صورت ساختاریافته سازمان‌های بین‌المللی را مورد انتقاد قرار می‌دهند یا آنها را ترک می‌کنند. برای مثال، خروج دولت آمریکا از سازمان بهداشت جهانی نمونه‌ای از همین سیاست‌ها است. 

کشورها دیگر به موازنه تهدید روی می‌ آورند
اما به اعتقاد نگارنده تحلیل اصلی این مسئله را می‌توان در سطح نظام‌بین‌الملل بررسی کرد. به عقیده «استفن والت» نظریه‌پرداز واقع‌گرای آمریکایی، کشورها دیگر به موازنه قدرت با یکدیگر نمی‌ پردازند بلکه به موازنه تهدید روی می‌ آورند. یعنی تا زمانی کشوری برای آنها تهدید تلقی نشود، از موازنه با آن اجتناب می‌کنند. خب در زمان اوباما آمریکا فکر می‌کرد که با بستن قرارداد استارت نو می‌تواند جلوی برتری نظامی بلوک شرق را بگیرد. خب این اتفاق در زمینه تسلیحات اتمی افتاد ولی روسیه در زمینه تسلیحات متعارف در مدت 9 سال گذشته یعنی از زمان اجرایی شدن توافق در سال 2011 تاکنون پیشرفت شگرفی داشته است. برای همین است «مارشال بیلینگسلیا» فرستاده ویژه رییس‌جمهور ایالات متحده در زمینه کنترل تسلیحات گفته است که برخی تسلیحات جدید موشکی در اختیار ارتش روسیه است که باید این سامانه‌ها نیز در توافق «استارت نو» گنجانده شود.

البته مسائل مربوط به تسلیحات بسیاری حساس و محرمانه است و در اختیار هر فردی قرار ندارد، اما چند روز پیش خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از یک روزنامه آمریکایی سامانه‌های مورد اشاره «مارشال بیلینگسلیا» را، سیستم موشکی هایپرسونیک کینژال، موشک کروز پیشرفته قاره پیمای بوروستنیک و یک وسیله زیردریایی بدون سرنشین با امکان تجهیز به سلاح های هسته‌ای توصیف کرد.

چرا روسیه شروط آمریکا نمی‌پذیرد؟ 
همانطور که اشاره شد این پیمان در سال 2021 نیاز به تمدید دارد پس هنوز وقت برای چانه‌زنی علنی و پشت‌پرده برای این موضوع است و احتمال دارد با مذاکره هر دو طرف این پیمان تمدید شود. اما درباره اینکه چرا روسیه شروط آمریکا نمی‌پذیرد؟  باید گفت که افرادی که از نزدیک مسائل روسیه را پیگیری می‌کنند، می‌دانند اوضاع در روسیه نیز بسیار تغییر کرده است. پیمان در زمانی با آمریکا بسته شد که «مدودف تکنوکرات» رئیس‌جمهور روسیه بود. هر چند دو سال پایانی دور دوم حضور پوتین در ریاست‌جمهوری یعنی از سال 2006 تا 2008، تحت شرایط تنش با غرب گذشت و ماه‌های ابتدایی ریاست‌جمهوری دیمیتری مدودف نیز با جنگ مسکو و تفلیس بر سر اوستیای جنوبی و آبخازیا و به تبع آن، تقابل روسیه و با غرب آغاز شد، با نمایان شدن تبعات منفی تخاصم با غرب از یک‌سو، و سرایت امواج بحران اقتصاد جهانی به اقتصاد وابسته روسیه از سوی دیگر، دولت‌مردان کرملین درک واقع‌بینانه‌تر محدودیت‌ها را هر چه بیشتر احساس کردند. این ملاحظات کرملین را به سازگاری در عرصه خارجی برای برون‌رفت از چالش موجود و تسریع روند نوسازی برای توسعه پایدار در روسیه سوق داد و نتیجه آن امضای پیمان «استارت نو» بود. اما در حال حاضر گفتمان «روسیه‌گرایی اصیل» بر سیاست خارجی این کشور حاکم است. تحریم‌های شدید اقتصادی و احتمال جنگ با ناتو، پوتین را از الحاق شبه‌جزیره کریمه منصرف نکرد. اسفندماه پارسال بود که پوتین در مصاحبه‌ای که از خبرگزاری «تاس» مخابره شد گفت که «گور پدر تحریم ها!» بنا به برآوردهای مختلف ما ۵۰ میلیارد دلار زیان دیده‌ایم ولی به همین میزان درآمد داشته ایم. در نتیجه روسیه به هر قیمتی زیر بار توافقات جدید نمی‌رود حتی اگر تحریم شود.

مرگ مغزی ناتو 
اگرچه شاید دیگر کارشناسان روابط بین‌الملل با بنده مخالف باشند، ولی به اعتقاد بنده، موازنه ‌سازی با آمریکا هیچ‌گاه متوقف نشده است، بلکه از سال 1991 و با اضمحلال شوروی تنها برای مدتی کوتاه تعدیل یافته بود. پس از فروپاشی شوروی آمریکا تک قطب برتر جهان شد. به نظر کنت والتز نظرپرداز مشهور آمریکا، جهانی تک قطبی ناپایدارترین نوع یک نظام بین‌المللی است. در نتیجه تا وقتی آمریکا به توافقات جهانی پایبند بود و به اصطلاح اخلاق سیاسی را رعایت می‌کرد قدرت‌هایی همچون روسیه و چین از موازنه مستقیم با آمریکا طفره می‌رفتند. اما وضعیت سیاست خارجی آمریکا در دوره دولت ترامپ به‌گونه‌ای شده که نه تنها روسیه و چین متحدتر از گذشته در حال احیای سازوکار موازنه‌سازی همچون سازمان همکاری شانگهای هستند، اروپا نیز برنامه‌هایی از این دست را در تفکر خود رشد داده است. برای مثال امانوئل ماکرون رییس‌جمهور فرانسه در آبان‌ماه سال 1398 از تشکیل سازوکار نظامی جدید تحت عنوان ارتش اروپا سخن گفت. این یعنی مرگ مغزی ناتو !.

کدام کشور بیشتر متضرر خواهد شد؟
در این میان درباره اینکه در صورت عدم تمدید این توافق کدام کشور بیشتر متضرر خواهد شد؟ هم باید گفت که به طور قطع آمریکا متضرر خواهد شد. چرا که کشورهای همچون روسیه و چین را به صورت جدی‌تر به سوی اجرای برنامه‌های موازنه سازی با آمریکا سوق خواهد داد و جبهه شرق را متحدتر از گذشته خواهد کرد. در واقع روسیه دو برداشت از شیوه مواجهه آمریکا با این قرارداد خواهد داشت. اگر آمریکا قرارداد را تمدید کند این یک نشانه مثبت است که روسیه دریابد آمریکا می‌خواهد روابط دو کشور را مدیریت کند اما اگر عدم تمدید باشد  برداشت روسیه این است که آمریکا می‌خواهد این کشور را کنترل کند. در نتیجه روسیه نیز برای آمریکا شمشیر را از رو خواهد بست.